ζωολατρία

Θρησκευτικός όρος που αναφέρεται στη θεοποίηση των ζώων και στην απόδοση λατρείας σε αυτά, που οφείλεται είτε στην εξαιρετική τους δύναμη είτε στην υπεροχή τους ως προς κάποια ιδιότητα έναντι του ανθρώπου. Ο πρωτόγονος άνθρωπος, έχοντας διακρίνει στα ζώα μια ανωτερότητα από αυτόν σε μερικά κοινά χαρακτηριστικά (σχετική εξυπνάδα, καλύτερο οπλισμό, μεγαλύτερη δύναμη και αρκετά ανεπτυγμένη αντίληψη του κινδύνου) και νιώθοντας ανίσχυρος πολλές φορές να τα κατακτήσει, στράφηκε προς την υπερφυσική υπόστασή τους. Έτσι, εξαιτίας του φόβου, της επιθυμίας, της αγάπης ή της ευγνωμοσύνης του, έφτασε στο σημείο να θεοποιεί οποιοδήποτε ζώο και, γενικότερα, οτιδήποτε του προξενούσε εντύπωση. Επομένως η ζ. (ανιμαλισμός) αποτελεί επέκταση της ψυχοκρατίας (ανιμισμός) με μεγάλη ποικιλία μορφών, που εξαρτάται από το γεωγραφικό ή το πολιτιστικό κριτήριο. Έτσι, οι βόρειοι λαοί λάτρευαν την αρκούδα, οι Πέρσες και οι σημιτικοί λαοί το βόδι εξαιτίας της γεννητικής του δύναμης, οι Έλληνες το άλογο και την αγελάδα, οι Ρωμαίοι το βόδι, το πρόβατο και το γουρούνι. Οι θεοί του ελληνικού Πανθέου, εξάλλου, παριστάνονταν με ζώα: η Αθηνά με κουκουβάγια, η Άρτεμις με αρκούδα ή ελάφι, ο Ποσειδών και η Δήμητρα με άλογο, ο Διόνυσος με ταύρο, ο Δίας με αετό, η Αφροδίτη με περιστέρι. Η ανθρωπότητα γνώρισε σε πρωτόγονους και αρχαίους πολιτισμένους λαούς χαρακτηριστικές τελετές, με μεταμφιέσεις των ανθρώπων σε ζώα, κατάλοιπα των οποίων συναντάμε και σήμερα στους πρωτόγονους λαούς. Η ζ. οδήγησε στον τοτεμισμό, την παραδοχή δηλαδή του ζώου-προστάτη, είτε για το άτομο είτε για ένα από τα δύο φύλα είτε για ολόκληρη τη φυλή. Οφείλεται δε, όπως και η ζ., στην πρόληψη ότι οι ψυχές των νεκρών προγόνων θεοποιούνται, ενσωματώνονται σε κάποιο ζώο και συντελείται η μετεμψύχωση, δόγμα που το στηρίζει σε μεγάλο βαθμό αυτή η λατρεία. Αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στην Αίγυπτο, όπου ορισμένα ζώα (βόδι, κριός, πίθηκος, λέαινα κλπ.) λατρεύονταν όσο ζούσαν και μετά τον θάνατό τους τα τιμούσαν με ταρίχευση ή μεγαλοπρεπή ταφή. Το γεγονός ότι η ζ. επεκτάθηκε σε όλα τα θρησκεύματα, έστω και σε μικρή κλίμακα, μαρτυρείται και από τον χριστιανισμό. Έτσι, έχουμε τα ιερά ζώα των Ευαγγελιστών (λιοντάρι, αετός, μοσχάρι κλπ.), το φίδι-Αντίχριστο, το περιστέρι-Άγιο πνεύμα, το παγόνι ως σύμβολο αθανασίας κ.ά. Γλυπτά στον ναό του Σούργια (θεός του Ήλιου) στην Κονάρακ της Ινδίας, που απεικονίζουν λιοντάρια να υποτάσσουν ελέφαντες· συμβολίζουν τη νίκη του ινδουισμού επί του βουδισμού.

* * *

η

η λατρεία τών ζώων, η θεοποίηση κάποιων ζώων από πρωτόγονους και αρχαίους λαούς που τά θεωρούσαν φορείς ή προσωποποιήσεις θείων δυνάμεων και πίστευαν ότι οι ψυχές τών προγόνων τους είχαν μπει σε μερικά από αυτά που τά λάτρευαν ως ιερά (ταμπού).

[ΕΤΥΜΟΛ. Αντιδάνεια λ., πρβλ. γαλλ. zoolatrie < zoo- (πρβλ. ζω(ο)- [ΙΙ]*) + -latrie (πρβλ. λατρεία). Η λ. μαρτυρείται από το 1809 στον Γρ. Ζαλίκη. Ως έμμεσα συνδεόμενη η λ. προς το ζωολάτρης γράφεται με -ί- (-ία)].